Η ομιλία για τον Εορτασμό της 81ης επετείου του Ολοκαυτώματος της Μαρτυρικής Βλαχέρνας από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής.

Τον πανηγυρικό της ημέρας για την επέτειο του ολοκαυτώματος εκφώνησε ο συμπατριώτης μας, καθηγητής Πανεπιστημίου Λεωνίδας Κ. Κουτσούγερας.

Αξιότιμοι προσκεκλημένοι, αγαπητοί συμπατριώτες και συμπατριώτισσες, φίλοι και φίλες της Βλαχέρνας,

βρισκόμαστε εδώ σήμερα για να αποτίσουμε φόρο τιμής σε όσους πολέμησαν για να αποτιναχτεί ο ζυγός της Κατοχής από τη χώρα μας και σε όσους έχασαν τη ζωή τους κατά το ολοκαύτωμα του χωριού μας. Ανάμεσα τους οι:
Μαχητές:
Γιώργης Καρούντζος
Ντίνος Κολλίντζας
Γιάννης Πανούσης
Βαγγέλης Λολώνης
Άμαχοι:
Αριστείδης Αποστολόπουλος
Τρύφωνας Κατσούλης
Φώτης Κουνέλης
Θοδωρής Κουτσούγερας
Τάσης Κουτσούγερας
Γιώργης Κουτσούγερας
Βασίλης Κουτσούγερας
Δημήτρης Λολώνης
Αναστάσιος Τζιώλας

Σήμερα ας ανάψουμε ένα κεράκι και ας σκύψουμε το κεφάλι στην μνήμη αυτών που δεν λύγισαν. Απλοί αγρότες και κτηνοτρόφοι με μεγαλείο ψυχής που μακάρι να είχαμε πολλοί “μορφωμένοι” από εμάς τους σημερινούς. Ναι! Γιατί σε εκείνους χρωστάνε κάμποσοι σήμερα την ελευθερία να τους λοιδορούν για την τρέλα τους.

Συμπληρώνονται εφέτος 81 χρόνια από εκείνες τις μέρες, που χαράχτηκαν στην συλλογική μνήμη αυτού του χωριού και έγιναν ταυτοτικό στοιχείο του “συνανοίκειν” της κοινωνίας του. Εκείνες τις μέρες που η Βλαχέρνα έβαλε το λιθαράκι της στην σύγχρονη Ελληνική ιστορία. Για το χωριό μας. η σημερινή είναι ημέρα μνήμης αλλά και αναστοχασμού.

Εκείνα τα χρόνια η χώρα μας βρέθηκε για μια ακόμη φορά στη δίνη των Ευρωπαϊκών ανταγωνισμών και των αντιπαραθέσεων που οδήγησαν στον βιαιότερο πόλεμο που έχει βιώσει μέχρι στιγμής η υφήλιος: του Β΄παγκοσμίου πολέμου. Η ναζιστική Γερμανία με τη βοήθεια των συμμάχων της κυριαρχεί παντού. Τα ευρωπαϊκά κράτη το ένα μετά το άλλο, είτε παραδίδονται στους ναζί είτε τους ακολουθούν.

Ο Ελληνικός λαός, πιστός στο προγονικό του χρέος που κρατάει από τις Θερμοπύλες και τον Μαραθώνα μέχρι το Σούλι και το Μανιάκι, για μια ακόμη φορά επέλεξε την αντίσταση. Η μικρή μας πατρίδα μετά από μια επική αντίσταση στις φασιστικές Ιταλικές δυνάμεις, λύγισε κάτω από τη διπλή εισβολή των δυνάμεων του άξονα. Οι λεγεώνες των βαρβάρων κατάφεραν εντέλει να περάσουν και να κατακτήσουν την χώρα της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του πολιτισμού.
Όμως, ο Ελληνικός λαός πότε δεν παραδέχτηκε την ήττα. Από την πρώτη στιγμή γεννιέται στη χώρα αντιστασιακό κίνημα στις πόλεις και την ύπαιθρο. Στα βουνά συγκροτούνται αντάρτικες ομάδες που πολέμησαν τον εισβολέα με ενέδρες, σαμποτάζ και ότι άλλο μπορούσε να τους προκαλέσει ζημιές. Οι Γερμανοί απάντησαν με συλλήψεις, βασανισμούς, εκτελέσεις, ολοκαυτώματα: Κάνδανος, Μεγαλόπολη, Καλάβρυτα, Δίστομο πλήρωσαν βαρύ τίμημα σε αίμα. Οι κατακτητές προσπαθούν να κάμψουν το αντιστασιακό φρόνημα του λαού μας, έχοντας υποστήριξη από προδότες και δωσίλογους, μιας και το Ρωμαίικο πάντα διέθετε κι από δαύτους, από Εφιάλτη μέχρι Νεναίκο.
Αυτή ήταν η περιρρέουσα κατάσταση όταν συνέβη το ολοκαύτωμα του χωριού μας, του οποίου την επέτειο τιμούμε σήμερα.

Από τις αρχές Ιουλίου 1944 οι κατακτητές ναζί έκαναν επιδρομές σ’ όλο το Μοριά καίγοντας σπίτια, παραγωγή και σκοτώνοντας άμαχο πληθυσμό. Στις 19 Ιούλη, ημέρα Τετάρτη, κατά το ξημέρωμα, υπήρξε μία εμπλοκή του 2ου Λόχου του 11ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. στο σημείο αυτό που βρισκόμαστε, με την εμπροσθοφυλακή ποδηλατιστών μίας γερμανικής φάλαγγας που κινείτο από την Τρίπολη προς την επαρχία Καλαβρύτων. Η φάλαγγα που ακολουθούσε, αφού απομάκρυνε το αντάρτικο σώμα, μπήκε στο ανυπεράσπιστο χωριό και έκαψε 200 σπίτια και το σχολείο. Βιός και κόποι χρόνων και γενεών έγιναν παρανάλωμα της φωτιάς σε μια μέρα. Τρεις ηλικιωμένοι γέροντες σκοτώθηκαν. Ο Δημήτρης Λολώνης βαριά άρρωστος κάηκε από τις φλόγες του σπιτιού του, ο γερο – Τρύφωνας Κατσούλης εκτελέστηκε μετά από λογομαχία και ο Αναστάσιος Τζιώλας απεβίωσε από αναθυμιάσεις στο σπίτι του. Κάηκαν πολλές θημωνιές από τα θερισμένα σπαρτά και πολλά καταφύγια (λαγούμια) που είχαν κρυμμένη σοδειά. Έκαψαν τα Κουτσουγερέϊκα καλύβια και μαντριά και πήραν τα Τσαπαρέικα πρόβατα· σκότωσαν μεγάλα ζώα ως και σκύλους που τους εμπόδιζαν να πλησιάσουν τα σπίτια. Οι Βλαχερναίοι παρακολουθούσαν από το δάσος των γύρω πλαγιών την συμφορά. Άνθρωποι του μόχθου και της σκληρής δουλειάς έβλεπαν να καίγεται μπροστά στα μάτια τους ότι τους κρατούσε ζωντανούς.

Μετά από τρεις μέρες στις 22 του Ιούλη, ο 5ος λόχος του συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. με διοικητή τον έφεδρο αξιωματικό και καθηγητή Γυμνασίου Βυτίνας Βασίλη Αντωνιάδη και καπετάνιο τον Γιώργη Κοδέλλα από τα Βέρβαινα, έστησαν ενέδρα σε σχήμα πετάλου στο ίδιο ακριβώς σημείο της προ 3μέρου μάχης. Στις 6:00 το απόγευμα από το παρατηρητήριο στη θέση Κοφίνι δίνεται σήμα πως οι Γερμανοί καταφθάνουν με 4 αυτοκίνητα από το Λεβίδι. Όταν ο εχθρός μπήκε στην ενέδρα μια φωτοβολίδα έδωσε το σύνθημα της επίθεσης. Οι Γερμανοί αιφνιδιασμένοι κατέβαιναν από τα αυτοκίνητα προσπαθώντας να παραταχθούν, πλην μάταιως μιας και τα πυρά που ερχόντουσαν από παντού και η έφοδος που ακολούθησε δεν τους άφησε περιθώρια δράσης. Μπροστάρηδες της εφόδου οι αντάρτες Βλαχερναίοι: Κώστας Κατσούλης (γνωστός ως Μανίκας), διμοιρίτης, που με χειροβομβίδα εξουδετέρωσε το γερμανικό μυδράλιο που προσπαθούσε να αναχαιτίσει την έφοδο. Δίπλα του είχε τον τολμηρό Κώστα Παπαχρόνη, ενώ από άλλο σημείο τους κάλυπτε με το πολυβόλο ο συμπατριώτης μας Κώστας Καρούντζος (γνωστός ως Κωτσιάντος). Οι τρεις αυτοί ήρωες εκπροσώπησαν την Βλαχερναίικη Νέμεση για την ύβρη που διέπραξαν οι Γερμανοί στο χωριό μας.

Η μάχη κράτησε περίπου 1:30 ώρα και τελείωσε με όλους σχεδόν τους Γερμανούς νεκρούς, περίπου 60, εκτός από λίγους που έφυγαν με το τελευταίο αυτοκίνητο αφήνοντας στους νικητές οπλισμό, πυρομαχικά και φαρμακευτικό υλικό. Την επόμενη μεγάλη γερμανική δύναμη (20 περίπου αυτοκίνητα) ήρθε από την Τρίπολη και την περιοχή Καλαβρύτων, μάζεψε τους νεκρούς και τους μετέφερε στην Τρίπολη.
Με κόπους, θυσίες, φτώχεια, αλλά και πείσμα για ζωή, το χωριό σιγά-σιγά ξαναχτίστηκε. Η ζωή συνεχίστηκε όπως-όπως. Όμως η καταστροφή, ο εμφύλιος που ακολούθησε, ο ξενιτεμός του ανθού της Βλαχέρνας, η αστυφιλία, η αδιαφορία από τις κυβερνήσεις για την σταδιακή εγκατάλειψη της υπαίθρου, δεν άφηναν περιθώριο στο χωριό να ορθοποδήσει. Παρόλα αυτά οι συμπατριώτες μας, παντού όπου βρέθηκαν κουβάλησαν σαν φυλαχτό το υπερήφανο φρόνημα και την αγάπη για τον τόπο μας.

Αυτό ήταν εν ολίγοις το χρονικό της ημέρας. Όμως τι μας άφησε ως παρακαταθήκη; Πάθαμε. Τι μάθαμε;

Ε λοιπόν μάθαμε πως αυτοί οι αγρότες και τσοπάνηδες, έστω και από ένστικτο, τίμησαν μια από τις πιο βαθιές αξίες του Ελληνισμού: να φυλάει Θερμοπύλες. Να υπερασπίζεται “τις πεζούλες” του και του γείτονα, ακόμη και επί ματαίω. Κάτι σημαίνει αυτό. Με τα λόγια του Μακρυγιάννη “….η τύχη μας έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν. Κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφασιν, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν”. Ή με τα λόγια του ποιητή Ρίτσου: “Την Ρωμιοσύνη μην την κλαις εκεί που πάει να σκύψει, με τον σουγιά στο κόκκαλο, με το λουρί στο σβέρκο. Να τη πετιέται από ξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου’. Βαρύ το χρέος και η παρακαταθήκη που μας κληροδότησαν για τον τόπο μας. Μακάρι εμείς και τα παιδιά μας να μπορέσουμε να την τιμήσουμε και όταν χρειαστεί να ξεπληρώσουμε το χρέος μας.
Ίσως πάλι αυτή η τραυματική περιπέτεια να βοήθησε ώστε να εμπεδώσουμε το παλιό γνωμικό πως “όταν στον βάλτο μαλώνουν τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια”. Το είδαμε αυτό όταν μετά τον πόλεμο σφαχτήκαμε μεταξύ μας για τους ανταγωνισμούς άλλων, ανοίγοντας πληγές στην κοινωνία μας που πήραν δεκαετίες για να κλείσουν. Ίσως το μήνυμα να είναι πως πρέπει κάποτε εμείς οι Έλληνες να χτίσουμε μια κοινωνία και μια χώρα που θα ξεφύγει από τον βάλτο.

Τέλος θα ήταν καίρια παράλειψη για μια μέρα σαν τη σημερινή να μην αφιερώσουμε μια σκέψη, δυο λόγια, για το δράμα άλλων λαών που ζουν τα ίδια και χειρότερα αυτή την στιγμή, από τη Ουκρανία μέχρι την Μέση Ανατολή. Άλλοι μιλούν για “γεωπολιτική”, για “συμφέροντα”, για “συσχετισμούς δυνάμεων” και ‘αρχιτεκτονικές ασφάλειας’. Εμείς οι Βλαχερναίοι που κουβαλάμε την μνήμη της καταστροφής του χωριού μας, θα ήταν άτοπο να μην είμαστε σε θέση να συναισθανθούμε καλύτερα από άλλους και να επικεντρωθούμε σε εκείνους που τα σπίτια τους βομβαρδίζονται, τα παιδιά τους σκοτώνονται, οι οικογένειες τους ψάχνουν εξαθλιωμένες για καταφύγιο.

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Θεωρώ σκόπιμο και χρήσιμο να κάνουμε μια σύγκριση της εικόνας του σήμερα σε σχέση με την εποχή της επετείου που τιμούμε. Ας δούμε λοιπόν που βρισκόμαστε:

Σημείο 1. Η Γερμανία ακόμη δεν έχει κλείσει τα βιβλία της με την χώρα μας για τα αίσχη της κατοχής. Το κατοχικό δάνειο και οι αποζημιώσεις που μας χρωστά ακόμη εκκρεμούν και η διεκδίκηση τους από τις ελληνικές αρχές λιμνάζει, στο όνομα μιας αφηρημένης και έωλης “Ευρωπαϊκής σύμπνοιας”. Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει την Γερμανία να κουνάει εκείνη το δάχτυλο σε εμάς επιμένοντας με αφόρητη υποκρισία ότι “pacta sun servanda” (δηλαδή ότι οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται) και προσβάλλοντας εμάς στις Ευρωπαϊκές ρούγες ως τεμπέληδες και ακαμάτες!! Πρόκειται περί κοροϊδίας βέβαια ότι όλο κι όλο που έλαβε το χωριό μας για το άγος του Γερμανικοί στρατού, είναι λίγο τσιμέντο στην αυλή του σχολείου και δυο-τρία όργανα γυμναστικής.

Σημείο 2. Ξεκινώντας με την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τα αποτελέσματα του Β’  παγκοσμίου πολέμου αναθεωρούνται. “Ο Μπράουν, ο Φίσερ κι ο Κράφτ ξανάσμιξαν πάλι και φτιάξανε τραστ” όπως έλεγε και ο Μάνος Λοΐζος. Η Γερμανία επανεννώθηκε. Χώρες που συνεργάστηκαν με τους ναζί πήραν συγχωροχάρτι. Ο χάρτης της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων αποτυπώνει τα πιο τρελά ναζιστικά όνειρα για την περιοχή. Η δε αναβάθμιση της Τουρκίας, πάγιας συμμάχου της Γερμανίας, και η διεκδίκηση για λογαριασμό της ηγετικού ρόλου στην περιοχή μόνο άσχετη δεν είναι με αυτή την αναθεώρηση.

Σημείο 3. Απενοχοποιημένη πλέον από το παρελθόν της, η Γερμανία απαιτεί ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη. Αυτή την φορά αντί για τανκς έρχεται με “μνημόνια” και αντί για κανόνια με “σύμφωνα σταθερότητας”. Οι Γερμανοί έρχονται τώρα αν “φίλοι” και τυλίγουν ολόκληρη την Ευρώπη σε μια κόλλα χαρτί, αλλά οι σκοποί τους είναι ο ίδιοι και οι μέθοδοι τους να κάμψουν το φρόνημα της Ελληνικής κοινωνίας απαράλλαχτοι: διχασμός και εξαθλίωση.

Σημείο 4. Τα ακροδεξιά, φασίζονται ακόμη και ανοιχτά νεοναζιστικά κόμματα, βρίσκονται σε άνοδο παντού στην Ευρώπη και οι φασίζουσες ιδέες και πρακτικές κερδίζουν έδαφος στις κοινωνίες και μάλιστα στους νέους. Οι κοινωνίες καθηλωμένες, μοιάζουν να έχουν ξεχάσει τι σημαίνει φασισμός, να μην διακρίνουν τα σημάδια του. Ειδικά για εμάς, η εμφάνιση νεοναζιστών στην Ελλάδα θα έπρεπε να μας προβληματίζει και να μας βάζει σε σκέψεις για το τι συμβαίνει στην Ελληνική κοινωνία, γιατί τέτοια φαινόμενα είναι δείγματα πως κάτι πάει πολύ στραβά.

Σημείο 5. Εν μέσω πολεμικών ιαχών που εδράζονται σε μια αντι-Ρωσική υστερία, η Γερμανία εγκαταλείπει την μεταπολεμική υποχρέωση αφοπλισμού και επανεξοπλίζεται πανηγυρικώς με χρήματα των Ευρωπαίων! Διότι οι τυμπανοκρουσίες για “κοινή Ευρωπαϊκή άμυνα” αυτό σημαίνουν. Ένας επανεξοπλισμός της Γερμανίας που γίνεται με τις ευλογίες ενός Ναπολεοντίσκου που ονειρεύεται εκστρατείες, νομίζοντας πως θα μπορέσει να κρατήσει το καπίστρι της Γερμανίας. Με την συγκατάθεση των Άγγλων που τράβηξαν την ουρά τους έξω από την Ε.Ε., σαν να ήξεραν τι έρχεται. Με τις προτροπές των Αμερικανών που σαφώς ξέρουν τι έρχεται. Ταις ικεσίαις μιας Γερμανίδας πρόεδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που ανακοίνωσε στροφή προς πολεμική οικονομία λες και έχει εκείνη την αρμοδιότητα περί τούτου. Με τα χειροκροτήματα μιας ανιστόρητης Εσθονής υπεύθυνης εξωτερικόν υποθέσεων, που ονειρεύεται ως ρεβάνς την διάλυση μιας πυρηνικής δύναμης. Με την βούλα ενός ανθυπογλείφτη του Τραμπ που ευαγγελίζεται αλλαγή του Ευρωπαϊκού μοντέλου στην παιδεία, υγεία και συντάξεις χάριν εξοπλισμών, λες και του τα χρωστάμε. Και με την δική μας κυβέρνηση ήδη να θεωρεί ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο.
Εδώ βρισκόμαστε λοιπόν. Και που πάμε; Μήπως κάποιοι φλερτάρουν με την ιδέα ενός νέου σφαγείου για την ρεβάνς του προηγούμενου; Δεν γνωρίζω. Όμως ποιος δεν βλέπει τα αδιέξοδα (οικονομικά, πολιτικά) των Ευρωπαϊκών ηγεσιών; Ποιος δεν βλέπει πως οι πόλεμοι πάντα άρχιζαν από υπερφίαλους ηγέτες που νόμισαν ότι μπορούσαν να ελέγξουν την ροή των γεγονότων; Οι πόλεμοι είναι γι΄ αυτούς μια κάποια διέξοδος. Μοναδικός οδηγός για να προβλέψουμε, η ιστορία. Όσοι θυμούνται εκείνα τα χρόνια και όσοι τα γνωρίζουν από την ιστορία μπορούν να δουν δια γυμνού οφθαλμού τις ομοιότητες (αλλά και τις διαφορές) και να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Θα πρέπει πάντως να είναι κανείς εντελώς κουφός ώστε να μην ακούσει τα τύμπανα του πολέμου που πλησιάζουν με δρασκελιές πλέον.

Κυρίες και κύριοι,

είμαι της άποψης πως η ιστορία δεν έχει “σωστές” και “λάθος” πλευρές. Εκείνη απλώς καταγράφει και εμείς οι άνθρωποι την ερμηνεύουμε κατά πως βολεύει την κοσμοθεωρία μας και την στάση ζωής μας. Η γνώση της, είναι η μόνη μας ελπίδα να ακούσουμε την βοή των επερχομένων ώστε να αποφύγουμε να την ξαναζήσουμε. Για το τι είναι σωστό ή λάθος, όπως λένε οι Γάλλοι: “όποιος ζήσει, θα δει”.
Αν παρ όλα αυτά χρειαστεί, εύχομαι ο λαός μας να δείξει και πάλι τα ίδια αντανακλαστικά, το ίδιο αντιστασιακό φρόνημα, το ίδιο μεγαλείο ψυχής όπως έκαναν τότε οι συμπατριώτες μας. Είναι η μόνη ελπίδα να διασωθεί ο Ελληνισμός μέσα στις τεκτονικές αλλαγές που συμβαίνουν.

Σας ευχαριστώ.

*** Ο Λεωνίδας Κ. Κουτσούγερας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Από μικρή ηλικία διατήρησε στενούς δεσμούς με την περιοχή και την κοινωνική ζωή στην Βλαχέρνα. Σπούδασε Οικονομικά (οικονομική ανάλυση) στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (Α.Σ.Ο.Ε.Ε). Προχώρησε σε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινοϊς (ΗΠΑ) από όπου αποφοίτησε με διδακτορικό στην ειδίκευση Μαθηματική Οικονομική Ανάλυση και Θεωρία. Ανέλαβε θέσεις καθηγητή-ερευνητή στο Κέντρο Επιχειρησιακών Ερευνών και Οικονομετρίας στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν (Βέλγιο) και θέση καθηγητή Οικονομικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Μάντσεστερ (Αγγλία) όπου και παραμένει. Επίσης διετέλεσε περιστασιακά επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τίλμπουργκ (Ολλανδία), αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης (Δανία) και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νάπολης (Ιταλία).
Είναι μέλος της συντακτικής ομάδας δύο διεθνών επιστημονικών εκδόσεων. Έχει διευθύνει δύο ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτημένα από την Ε.Ε. και έχει την εποπτεία τριών ερευνητικών προγραμμάτων με χρηματοδότηση από την Ε.Ε.. Διετέλεσε πρόεδρος της επιτροπής αξιολόγησης επιστημονικών προγραμμάτων στα οικονομικά για λογαριασμό της Ε.Ε. Είναι μέλος τριών επιτροπών αξιολόγησης και χρηματοδότησης της Ε.Ε. για ερευνητικά κέντρα και ιδρύματα.